Phương pháp giải bài tập quy luật phân li

1. Xác định tính trội, lặn

a, Tính trạng trội hoàn toàn trong các trường hợp sau:

- Bố mẹ thuần chủng, tương phản ==> Tính trạng tội là tính trạng của bố hoặc mẹ xuất hiện đồng loạt ở F₁.

- Bố mẹ dị hợp tử ==> tính trạng trội là tính trạng chiếm tỉ lệ ¾

- Tính trạng biểu hiện ở cơ thể dị hợp là tính trạng trội.

b, Tính trạng trội không hoàn toàn trong các trường hợp sau:

- Bố mẹ thuần chủng tương phản, sinh ra con có kiểu hình trung gian của bố mẹ.

- Bố mẹ dị hợp tử ==> tỉ lệ phân li kiểu hình là 1 : 2 : 1

c, Tính trạng đồng trội

- Ở thể dị hợp, cả 2 alen đều được biểu hiện --> kiểu hình của thể dị hợp không giống thể đồng hợp trội hoặc lặn.

Ví dụ: Sự di truyền nhóm máu: Alen I^A đồng trội với I^B và I^A, I^B đều trội hoàn toàn so với I^O. Do vậy kiểu gen I^AI^A, I^AI^O là nhóm máu A; I^BI^B, I^BI^O là nhóm máu B, I^AI^B cho nhóm máu AB và I^OI^O cho nhóm máu O.

2. Xác định tỉ lệ phân li kiểu gen, kiểu hình ở đời con khi biết kiểu hình của bố mẹ và đặc điểm di truyền tính trạng

Các bước giải:

- Từ kiểu hình P để suy ra kiểu gen P

- Viết sơ đồ lai

+ Viết giao tử của bố và mẹ

+ Tổ hợp ngẫu nhiên giao tử của bố và mẹ để được kiểu gen và kiểu hình đời con.

Ví dụ: Ở cà chua, gen A quy định quả đỏ, gen a quy định quả vàng. Cho cà chua quả đỏ thuần chủng lai quả vàng, xác định F₁.

Giải:

Cà chua thuần chủng quả đỏ có kiểu gen: AA; cây quả vàng có kiểu gen aa.

- Sơ đồ lai:

P_tc: AA (đỏ)  x  aa (vàng)

G_p: A                 a

F₁: Aa

3. Xác định kiểu gen của bố mẹ khi biết kiểu hình bố mẹ và kết quả lai

* Cơ sở: Số tổ hợp giao tử = Số giao tử đực x Số giao tử cái. Từ tỉ lệ phân li đời con suy ra số tổ hợp giao tử ==> Xác định được kiểu gen bố mẹ.

Ví dụ:

- Đời con đồng tính: kiểu gen của bố mẹ là AA x AA, AA x Aa, aa x aa hoặc AA x aa.

- Đời con phân tính theo các tỉ lệ:

+ 3 : 1  kiểu gen bố mẹ là Aa x Aa (trội hoàn toàn)

+ 1 : 2 : 1 kiểu gen bố mẹ là Aa x Aa (trội không hoàn toàn)

+ 2 : 1 kiểu gen bố mẹ là Aa x Aa (trong đó có hiện tượng gen gây chết ở AA)

+ 1 : 1 kiểu gen bố mẹ là Aa x aa

Lưu ý: Trong trường hợp không xác định được tỉ lệ phân tính ở đời con thì, dựa vào tỉ lệ kiểu hình lặn để xác định kiểu gen bố mẹ.

Ví dụ 1: Ở đậu, tính trạng hạt nâu A trội hoàn toàn so với hạt trắng a. Cho hạt nâu lai với hạt tắng, thu được F1 gồm 100 hạt nâu, 101 hạt trắng. Xác định kiểu gen P và F1.

Giải:

Đậu hạt tắng có kiểu gen aa

Tỉ lệ phân tính F1 là 100/101 ≈ 1/1--> kiểu gen của đậu hạt nâu là Aa.

Sơ đồ lai: P  Aa (nâu) x aa (trắng)

    GP:       1/2A, 1/2a     100%a

F1: ½ Aa (nâu) : ½ aa (trắng)

Ví dụ 2: Một trâu đực trắng (1) giao phối với một trâu cái đen (2), đẻ lần thứ nhất sinh ra một nghé trắng (3) và lần thứ 2 sinh được một nghé đen (4). Con nghé đen này lớn lên giao phối với một trâu đen khác sinh ra một nghé trắng. Xác định kiểu gen của 6 con trâu trên.

Giải:

Trâu đực đen (5) giao phối với trâu cái đen (4) cho ra nghé trắng --> tính trạng màu lông đen trội hoàn toàn so với lông trắng.

Quy ước gen A quy định lông đen, a quy định lông trắng.

--> Các cá thể có lông trắng (1), (3) và (6) có kiểu gen aa.

Trâu đực đen (5) giao phối với trâu cái đen (4) cho ra nghé trắng --> (5) và (4) đều có kiểu gen Aa.