Cấu tạo và chức năng tuyến giáp
Hệ thống các tuyến nội tiết trong cơ thể bao gồm: tuyến yên, tuyến giáp
trạng, tuyến
cận giáp trạng, tuyến tuỵ, tuyến
thượng thận, tuyến sinh sản, tuyến ức, tuyến tùng. Những
nghiên cứu gần đây còn cho thấy
các mô nội tiết cư trú ở các cơ quan cũng có chức năng
nội tiết như dạ dày mô nội tiết
tiết gastrin, lớp nội mạc tử cung có mô nội tiết sản xuất ra
prostaglanding F2α v.v.
Tuyến giáp trạng
1. Đặc điểm giải phẫu
Tuyến giáp trạng (gọi tắt là tuyến giáp) nằm
ở hai bên đầu trước khí quản vòng sụn 1 - 3 xếp thành đôi, giữa có eo nhỏ.
Về cấu tạo tuyến giáp chia làm nhiều thuỳ
nhỏ do vô số bào tuyến hợp thành. Mỗi một bào tuyến được xem như là một đơn vị
tiết. Trong xoang bao tuyến có chứa chất keo do tế bào tuyến (một lớp tế bào biểu
bì bao quanh bao tuyến) tiết ra. Bình thường chất keo bắt màu toan tính. Song mỗi
loại động vật có độ toan kiềm khác nhau. Trong dịch keo có phức chất iodine chứa
men phân giải protein.
Tuyến giáp được cung cấp máu nhiều
nhất trong các tuyến. Theo Tchouevski thì toàn bộ lượng máu ở chó mỗi ngày qua
tuyến giáp 16 lần, ở người 25 lần. Mỗi tế bào tuyến giáp đều có sợi thần kinh
liên hệ trực tiếp với hệ thần kinh trung ương. Những sợi thân kinh này bắt nguồn
khác nhau, từ các nhánh thần kinh giao cảm, thần kinh dưới lưỡi, thần kinh lưỡi
hầu, thần kinh mê tẩu.
2 Chức năng sinh lý
Tuyến giáp tiết hai hormon: Thyroxine và
Thyrocalcitonine
a. Thyroxine
-
Sinh tổng hợp Thyroxine
Iodine vô cơ từ ống tiêu hoá đến gan rồi đến tuyến giáp. Dùng iodine 131
phóng xạ, chứng minh thấy khả năng đồng hoá iodine của tuyến giáp rất mạnh (gấp
trên 80 lần so với các mô khác). Sau khi vào bao tuyến iodine vô cơ được chuyển
thành iodine hữu cơ bằng một phản ứng
oxygen hoá nhờ men peroxidase hoạt hoá. Hormon TSH (thyroid- stimulating
- hormon) của thuỳ trước tuyến yên đã can thiệp vào ngay thời kì đầu đồng hoá
và hữu cơ hoá iodine này của tuyến giáp. Iodine hữu cơ được gắn rất nhanh lên
các phần tử thyroxine tạo thành thyrozine
chứa 1 iodine và thyrozine chứa 2 iodine (viết tắt là T1, T2). Sau đó có
sự ngưng tụ một phần hai phân tử T1 và T2 cho ra thyrozine chứa 3 iodine (gọi
là T3), tri-iodo-thyroxine. Còn đại bộ phận là sự ngưng tụ 2 phân tử thyrozine chứa
2 iodine, làm thành T4 tức là thyroxine.Thyroxine sau khi được tổng hợp liền kết
hợp với tiểu phân protein tạo thành phức chất thyro-globulin dự trữ trong xoang
bao tuyến. Khi cơ thể cần thì dưới tác dụng của enzyme phân giải protein, được
hoạt hoá bởi TSH, thyroxine được giải phóng vào máu để gây tác dụng. Hàm lượng thyroxine
trong tuyến giáp gấp 100 lần trong huyết tương. Trong tuyến giáp có 98% iodine
tồn tại trong phức chất thyroglobulin.
Sự tổng hợp này bắt đầu từ việc
iodine hoá một số gốc Tyrosine (Tyr) ở protêin được gọi là thyroglobulin (phân
tử lượng 650.000 Dalton). Sau đó nhờ một số enzyme protease các T3 và T4 sẽ giải
phóng thành các hormon T3 và T4.
- Tác dụng sinh lý của Thyroxine
Tăng tạo nhiệt
Tác dụng đầu tiên quan trọng nhất của thyroxine là tăng tạo nhiệt cho cơ
thể. Trước hết dưới ảnh hưởng của Thyroxine, chất glycogen dự trữ được phân giải
thành glucose trong truờng hợp đường máu hạ. Ngoài ra thyroxine còn kích thích
hấp thu glucose từ ruột vào máu để làm
tăng đường huyết. Ta lại biết rằng cơ chế
sinh hoá của sự sản sinh năng lượng là diễn ra thông qua con đường phốtphorin-ôxi
hoá. Quá trình này bao gồm hai giai đoạn nối tiếp nhau đó là phôsphorin hoá để
tích trữ năng lượng dưới dạng ATP và oxi hoá để giải phóng năng lượng, tương ứng
với hai giai đoạn đường phân yếm khí và háo khí. Những phản ứng này xẩy ra ở ty
thể (mitochondrion) của tế bào và chịu ảnh
hưởng của thyroxine,và tác động của hormon này là xúc tác cho sự chuyển từ giai
đoạn 1 vào giai đoạn 2 và xúc tác cho sự oxi hoá cơ chất.
Ở những động vật cắt bỏ tuyến
giáp hoặc bị nhược năng tuyến giáp thấy triệu chứng đầu tiên xuất hiện là giảm
thân nhiệt, trao đổi cơ sở giảm 30 – 40%. Người ta cho rằng 40% nhiệt lượng cơ thể được sinh ra dưới ảnh
hưởng của thyroxine. Do thân nhiệt giảm làm cơ thể suy yếu, dễ mỏi mệt khi hoạt
động dù hoạt động nhẹ, sức chống rét và đề kháng bệnh tật kém.Tiêm thyroxine sẽ
tăng tiêu thụ O2 và tăng đào
thải CO2. Đó là nguyên tắc đo trao đổi cơ sở để thăm dò chức năng của
tuyến này.
Kích thích sinh trưởng, phát dục
Đối với cơ thể non đang lớn, thyroxine có tác dụng kích thích sự sinh
trưởng phát dục của cơ thể, nó thúc đẩy phát triển tổ chức, biệt hoá tế bào, đẩy
nhanh sự biến thái từ nòng nọc thành ếch nhái. Xúc tiến sự phát triển bào thai.
Nhưng thyroxine không làm cho cơ thể phát triển vô hạn độ. Cắt tuyến giáp làm động
vật non ngừng sinh trưởng, xương bị cốt hoá sớm và trở thành động vật tí hon.
Nhưng ưu năng tuyến giáp không làm cho con vật lớn khổng lồ.
Đối với một số nội quan
Cơ tim rất mẫn cảm với thyroxine, thiếu thyroxine tim đập chậm và yếu. Thừa thyroxine tim đập nhanh
và dẫn đến chỗ loạn nhịp. Thyroxine có thể được xem như là chất dẫn nhịp tim.
Vì vậy có thể nói thyroxine là hormon có liên quan đến trạng thái xúc cảm, hồi
hộp và người ở trạng thái này dễ bị hao kiệt năng lượng, giảm cân. Bộ máy tiêu hoá
cũng hoạt động tốt hơn nếu được tiêm thyroxine. Ở lợn cắt tuyến giáp thấy lượng
ăn vào giảm gần 1/2, tỷ lệ tiêu hoá cũng giảm rõ rệt.
Đối vơí hệ thần kinh
Hệ thần kinh được phát triển hoàn thiện hay không, phần lớn chịu ảnh hưởng
chi phối của tuyến giáp. Động vật bị cắt bỏ tuyến giáp, hoạt động của lớp vỏ đại
não giảm sút, phản xạ kém. Thí nghiệm chứng minh rằng chó bị cắt bỏ tuyến giáp
không thể thành lập được phản xạ có điều kiện. Cừu cắt bỏ tuyến giáp, tuy vẫn
duy trì được phản xạ sống theo đàn nhưng chậm chạp.
Nhược năng và ưu năng tuyến giáp
Nhược năng
Nguyên nhân do trong thức ăn, nước
uống thiếu iodine. Biểu hiện điển
hình đó là chứng phù niêm dịch, trao đổi
cơ sở giảm, thân nhiệt hạ, tim đập chậm, đần độn kém linh hoạt các loại phản xạ
đều yếu và kéo dài. Ở người xuất hiện bứu cổ (địa phương) hay bị run tay chân
do thiếu nhiệt lượng, sợ rét, khả năng rụng trứng và thụ tinh kém sút; ở con vật
có khi mất cả động dục. Bệnh bứu cổ ở người còn mang tính chất địa phương, thường
xuất hiện ở những vùng rẻo cao do trong thức ăn, nước uống thiếu iodine.
Ưu năng
Do tuyến giáp hoạt động quá mức, trao đổi cơ sơ tăng có khi gấp đôi, dẫn
đến làm thân nhiệt tăng, tim đập nhanh. Ở người xuất hiện bứu cổ, lồi mắt, thể
trọng giảm, hay hồi hộp xúc động, hay cáu gắt. Ở thỏ, mèo, gà bị mắc bệnh này,
có hiện tượng rụng lông, sắc tố lông kém. Ưu năng tuyến giáp có khi xuất hiện
do sinh lý, vào thời kỳ chửa hoặc do động vật, người sống ở vùng quá lạnh.
b. Calcitonin
Năm 1963, Hissch và Munson chiết xuất được
từ tuyến giáp chuột một hormon thứ hai có tác dụng hạ can xi huyết, được đặt
tên là calcitonin. Đến năm 1967 thì chiết xuất được hormon này ở dạng tinh khiết
và biết được cấu trúc của nó là một mạch peptid dài có trọng lượng phân tử
8.700 đơn vị oxygen.Tác dụng hạ can xi huyết phát huy ngay 20 phút sau khi tiêm
cho động vật thí nghiệm và kéo dài đến 60 phút. Cơ chế của nó là tăng sự lắng đọng
can xi từ máu vào xương, cũng có tác giả cho là nó làm tăng đào thải Ca theo nước
tiểu. Tuy vậy ý kiến thứ nhất đúng hơn vì khi thí nghiệm ngâm xương ống chuột
lang vào một dung dịch có chứa can xi, rồi giỏ calcitonin vào sau một thời gian
thấy ống xương to ra và hàm lượng can xi trong dung dịch giảm xuống.
c. Điều hoà hoạt động tuyến giáp
Tuyến giáp được phát triển và hoạt động
dưới ảnh hưởng của hormon TRF (thyroid - releasing hormon) tiết ra từ vùng dưới đồi, thông qua hormon
TSH (thyroid - stimulating hormon) của thuỳ trước tuyến yên. Yếu tố xúc tác cho
sự điều hoà này là nồng độ thyroxine trong máu. Khi thyroxine máu giảm
sẽ tạo một liên hệ ngược dương tính làm tăng tiết TPF và TSH, kết quả làm tăng
hoạt động tuyến giáp, tăng tiết thyroxine. Ngược lại khi thyroxine trong máu
tăng thì nó liên hệ ngược âm tính ức chế bài tiết TRF, TSH, hoạt động tuyến giáp
giảm, giảm bài tiết thyroxine. Hoạt động của vỏ não qua vùng dưới đồi, tuyến
yên cũng ảnh hưởng đến tuyến giáp. Động vật luôn bị kích động, sợ hãi, lo âu hoặc
ở xứ quá lạnh, tác động vào vỏ não xuống gây ưu năng tuyến giáp. Động vật thuộc
loại hình thân kinh chậm chạp, cù lì, tuyến giáp cũng kém phát triển.
DOWNLOAD:
Post a Comment