Các tính trạng di truyền theo quy luật Menden ở người

Sự di truyền Mendel ở người

 Cũng như ở đậu Hà Lan, ruồi giấm hay mèo, ở người có rất nhiều tính trạng di truyền theo các quy luật Mendel. Chẳng hạn, theo thống kê của Victor A.McKusick năm 1994, có 6.678 tính trạng và các bệnh đơn gene.

Cho đến ngày 8/2/2005, các số liệu về số lượng gene và kiểu hình được nêu ở bảng 1.4 (OMIM 2005). 

 Nói chung, việc xác định phương thức di truyền ở người là tương đối khó khăn, vì mỗi gia đình có ít con, thường không quá 10 người. Để khắc phục điều đó người ta sử dụng phương pháp phân tích phả hệ (pedigree analysis). Dưới đây nêu một số tính trạng trội và lặn ở người mà không phân tích đặc điểm của các kiểu di truyền đó

1. Các tính trạng lặn (recessive traits)

  Ở người, hầu hết các rối loạn di truyền là lặn (xem bảng 1.5). Đại đa số những người mắc các bệnh này thường có bố mẹ đều bình thường về kiểu hình, nhưng lại mang gene bệnh ở trạng thái dị hợp. 

Hai bệnh lặn điển hình đó là bạch tạng và hóa xơ nang. Những người bị bạch tạng (albino) là do thiếu hụt sắc tố melanin, nên da dẻ trắng bạch,tóc và tròng đen của mắt trở nên nhạt khác thường (hình 1.5)... Hóa xơnang (cystic fibrosis) là một bệnh di truyền gây chết phổ biến nhất ở Mỹ(USA). Bệnh lặn này phổ biến nhất ở những người Mỹ da trắng gốc Capca(Caucasians), với tần số chung là 1/1.800, nghĩa là trung bình cứ 25 ngườicó một người mang allele lặn này (Campbell và Reece 2001) hay đối vớitrẻ sơ sinh là 1/2.500 (Weaver và Hedrick 1997). Người bị bệnh này cóđặc điểm là tiết ra một lượng dư thừa chất nhầy dày ở phổi, tụy và các cơquan khác. Các chất nhầy này có thể làm nhiễu loạn sự thở, tiêu hóa vàchức năng của gan và làm cho người bệnh rơi vào nguy cơ viêm phổi và các bệnh truyền nhiễm khác. Nếu không được điều trị, hầu hết trẻ em mắc bệnh này sẽ bị chết ở độ tuổi lên năm. Theo thống kê của McKusick năm1994, có 1.730 mục cho các locus lặn. 

2. Các tính trạng trội (dominant traits)

 Mặc dù hầu hết các allele có hại là allele lặn, nhưng một số các rối loạn ở người là do các allele trội (xem bảng 1.5). Trong số đó có một vài allele không gây chết, chẳng hạn như tật thừa các ngón tay và chân (hình 1.5), hoặc có màng da giữa các ngón tay và chân. Các tính trạng như có tàn nhang, dái tai thòng cũng như các khả năng uốn lưỡi hình ống và gập ngược lưỡi lên trên đều do các gene trội đơn khác nhau kiểm soát. Theo thống kê của McKusick năm 1994, có 4.458 mục cho các locus trội.

Thí dụ điển hình về rối loạn trội nghiêm trọng đó là dạng lùn phổ biến do thoái hóa sụn gọi là achondroplasia (hình 1.5), đầu và thân mình phát triển bình thường nhưng tay chân ngắn một cách bất thường; tỷ lệ mắc bệnh này là khoảng 1 trên 25.000 người. Chỉ những người dị hợp tử mới bị rối loạn này; còn kiểu gen đồng hợp tử trội gây chết phôi. Trường hợp khác là bệnh Huntington (Huntington's disease), một dạng rối loạn do sự suy thoái của hệ thần kinh thường xảy ra từ sau độ tuổi trung niên. Khi bệnh tiến triển, nó làm cho các cử động trên mọi phần của cơ thể mất khả năng kiểm soát. Sự mất mát các tế bào não dẫn tới mất trí nhớ và khả năng suy xét, góp phần  đẩy nhanh sự suy thoái. Cuối cùng, mất luôn các kỹ năng vận động làm cho không nuốt và nói năng được. Cái chết thường xảy ra sau khi các triệu chứng  đó bắt  đầu biểu hiện khoảng 10 - 20 năm (Campbell và Reece 2001).  

DOWNLOAD: