Sinh học 12: Tiến hóa - Quá trình hình thành đặc điểm thích nghi

1. Khái niệm đặc điểm thích nghi

- Những đặc điểm của sinh vật giúp chúng sống tốt hơn trong môi trường được gọi là đặc điểm thích nghi.

- Có hai loại đặc điểm thích nghi: Thích nghi kiểu hình và thích nghi kiểu gen.

+ Thích nghi kiểu hình (thường biến) là sự phản ứng của cùng một kiểu gen thành những kiểu hình khác nhau trước sự thay đổi của điều kiện môi trường.

+ Thích nghi kiểu gen là sự hình thành những kiểu gen quy định những tính trạng và tính chất đặc trưng của từng loài, từng thứ trong loài.

2. Quá trình hình thành đặc điểm thích nghi

Sự hình thành các đặc điểm thích nghi trên cơ thể sinh vật là kết quả của quá trình lịch sử lâu dài, chịu sự chi phối của 3 nhân tố chính: Quá trình đột biến, quá trình giao phối và quá trình chọn lọc tự nhiên.

- Quá trình đột biến: Cung cấp nguyên liệu ban đầu cho chọn lọc.

- Quá trình giao phối: Phát tán các đột biến, tạo tổ hợp gen thích nghi.

- Quá trình chọn lọc tự nhiên: Làm tăng tần số của đột biến gen có lợi hay tổ hợp gen thích nghi.

3. Hiện tượng đa hình cân bằng trong quần thể

- Là hiện tượng trong quần thể song song tồn tại một số loại kiểu hình ở trạng thái cân bằng ổn định; không có dạng nào có ưu thế trội hơn hẳn để có thể hoàn toàn thay thế dạng khác.

- Trong sự đa hình cân bằng, không có sự thay thế hoàn toàn 1 alen này bằng một alen khác mà là sự ưu tiên duy trì các thể dị hợp về một gen hoặc một số gen. Các thể dị hợp thường tỏ ra ưu thế hơn so với thể đồng hợp tương ứng về sức sống, khả năng sinh sản và khả năng phản ứng thích nghi với điều kiện môi trường.

4. Tính hợp lí tương đối của các đặc điểm thích nghi

- Mỗi đặc điểm thích nghi chỉ có ý nghĩa trong hoàn cảnh phù hợp vì:

+ Mỗi đặc điểm thích nghi trên cơ thể sinh vật là sản phẩm của chọn lọc tự nhiên trong một hoàn cảnh nhất định nên chỉ có ý nghĩa trong hoàn cảnh phù hợp.

+ Khi điều kiện sống thay đổi, một đặc điểm vốn có lợi trở thành bất lợi và bị thay thế bởi đặc điểm thích nghi hơn.

+ Ngay trong hoàn cảnh sống ổn định thì các đột biến và biến dị tổ hợp không ngừng phát sinh, chọn lọc tự nhiên không ngừng tác động. Vì thế trong lịch sử tiến hóa, những loài xuất hiện sau thường mang nhiều đặc điểm hợp lí hơn loài trước.